Lễ hội Hết Chá – Lễ hội độc đáo nhất của người Thái

Khác hẳn với các lễ hội từng diễn ra ở Tây Bắc, lễ hội Hết Chá có phần lễ và phần hội xen lẫn nhau. Phần lễ là dịp để người con nuôi bày tỏ lòng thành kính với thầy mo đã chữa bệnh cho mình, thể hiện tính nhân văn sâu sắc. Với những tích truyện xưa được kể và dựng lại bởi chính những người dân bản, người tham dự lễ hội sẽ được truyền dạy kinh nghiệm sản xuất cũng như nghe những lời răn dạy để sống tốt hơn. Các hoạt động phần lễ diễn ra xung quanh một cây nêu, thân cây mang đầy đủ ý nghĩa với các loài động thực vật, trống chiêng… tượng trưng cho sự sống, cho mùa xuân của núi rừng Tây Bắc.

Khi cây nêu được dựng lên, ông trưởng bản đứng lên cất lời mời gọi thần linh xuống ăn Tết giữa mùa hoa ban nở. Lời hát vừa dứt, tiếng chiêng tiếng trống vang động núi rừng, trai gái xúng xính áo quần cùng xòe vòng, xòe hoa. Khi bài xòe kết thúc, trưởng bản cầm kiếm khua vòng quanh, miệng cầu khấn theo nghi thức truyền thống. Trong lời khấn có ý tứ nhắn nhủ: “được ăn đừng quên đũa, được ở đừng quên ơn” (Đáy kịn sớ nha lưu thú; Đáy dú nha lúm công lưm khun). Khấn xong ông trưởng bản hướng dẫn thanh niên trai gái lên tặng quà tỏ lòng biết ơn, thường là gạo, gà, cá, đấu xôi, quả trứng…, ai có gì thứ gì thì mang thứ đó không câu nệ, góp phần vào vui chung cả bản. Những hoạt động trong phần lễ mang nét đẹp nhân văn đằm thắm, thể hiện truyền thống nhân nghĩa, không quên nguồn cội của dân tộc Việt.

Phần hội diễn ra những trò dân gian vui nhộn, dạy con cháu khai hoang ruộng, tập cho trâu cày, tái hiện nền văn minh lúa nước của đồng bào dân tộc. Đan xen một số tiết mục kịch câm dí dỏm, vui nhộn phê phán những thói hư tật xấu, khích lệ những cái hay, cái đẹp trong cuộc sống thường nhật. Bên cạnh đó là những điệu xòe uyển chuyển nhịp nhàng, duyên dáng quanh cây nêu hòa cùng tiếng chiêng tiếng trống rộn rã và âm thanh trầm bổng của tiếng sáo trúc, đội nhạc như đang mời gọi. Điệu xòe trong lễ hội Hết Chá được gọi là “Xòe Chá” gồm 6 mục chủ yếu, mỗi mục gắn với một sự việc, được minh họa bằng kịch câm. Những điệu hát được soạn thành thơ, như ca ngợi tình yêu đôi lứa, vợ chồng.

Từ những năm 1960 trở về trước, lễ hội Hết Chá thường xuyên duy trì tổ chức đều đặn hàng năm vào mùa xuân bởi các cá nhân, gia đình có điều kiện luân phiên đứng ra tổ chức với sự tham gia của cộng đồng. Từ giữa những năm 60 trở lại đây, lễ hội Hết Chá đã bị mai một dần do chiến tranh, lớp nghệ nhân già mất đi, thanh niên trai tráng lên đường chiến đấu nên các nghi thức Hết Chá bị thất truyền. Với mong muốn phục hồi lại lễ hội độc đáo, giàu bản sắc này, những người cao tuổi Bản Áng, xã Đông Sang, huyện Mộc Châu đã nghiên cứu, chắt lọc rồi phục dựng lễ hội để lưu truyền cho lớp thế hệ trẻ về sau. Từ năm 2006 đến nay, lễ hội Hết Chá được duy trì thường xuyên mỗi mùa hoa ban nở, trở thành nét đẹp văn hóa tâm linh của người Thái ở Bản Áng, Đông Sang nói riêng và của cao nguyên Mộc Châu, núi rừng Tây Bắc nói chung.

Năm nay, cũng theo thông lệ, lễ hội Hết Chá được tổ chức vào ngày 25-26/3. Cũng tại lễ hội này, đồng bào người Thái đã vui mừng khi huyện Mộc Châu đã công bố quyết định Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận Lễ hội Hết Chá là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Việc lễ hội Hết Chá được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia sẽ góp phần thu hút du khách đến với bản Áng, quảng bá du lịch Mộc Châu, phát triển kinh tế địa phương, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa: ẩm thực, trang phục, diễn xướng dân gian, nghệ thuật múa... của tộc người Thái nơi đây.

Tham khảo một số điểm lưu trú tại Mộc Châu